Tháng Giêng, sau Tết là mùa lễ hội, nắng xuân ấm áp chứ chưa chói chang, không khí vui vẻ, là thời gian bắt tay thực hiện bao kế hoạch đã ấp ủ cùng những dự định cho năm mới trong tâm trạng khấp khởi trước tương lai… Nhưng đôi khi không khí đó lại khiến chúng ta cảm thấy u sầu, nỗi phiền muộn khó giãi bày…
Có thể một phần đến từ cảm giác chán nản vì bao quyết tâm, kỳ vọng như hoa chớm nở trong tâm trí ta từ những ngày xuân năm trước đi đến cuối mùa đông thì đã héo tàn mà không cái nào kết quả. Thời gian trôi đi như vòng quay cối xay, đến hết năm thì cũng vừa vặn đã nghiền nát những kế hoạch, mục tiêu, động lực để kịp cho cơn gió xuân đầu tiên đến cuốn bay đi.
Có thể phần vì ta nhận ra mình không chỉ thất bại năm vừa rồi mà đã thất bại trong nhiều năm liên tiếp trước đó. Đi ngang cổng chùa, mắt nhìn người người đang thành tâm dâng hương lễ Phật, bất luận là cầu bình an hay cầu may mắn thì qua nét mặt thành kính của họ ta thấy được khoảnh khắc ấy, họ đang tràn đầy hy vọng; quay lại với bản thân, ta tiếp tục nghĩ về quyết định đầu hàng và ngừng cố gắng hoàn toàn. Không còn mục tiêu, không động lực, không hy vọng ta buông ánh nhìn thờ ơ trước năm mới; khói nhang lướt theo gió, bị cuộn tròn, bị đập dẹp, bị ném đi tứ tung để rồi hòa vào gió loang mờ một khoảng không; lẩn trong màu xám nhạt đó, cảm giác vô vọng đã len lỏi xâm chiếm tâm hồn ta.
Khi thất bại trong một việc gì thì nguy cơ chúng ta không nhận đó là một sự việc cá biệt mà nó là giọt nước tràn ly, là dấu chấm hết của một bảng báo cáo khảo sát sâu rộng đánh giá khả năng của chúng ta trong lĩnh vực đó (giảm cân, bỏ thuốc, học ngoại ngữ…). Chúng ta tin rằng nếu đã thất bại, nhiều hoặc thậm chí chỉ một lần, thì mình nên bỏ cuộc. Báo cáo đó thường có các kết luận kiểu như ‘kẻ thất bại’, ‘đứa vô kỷ luật’, ‘lười biếng’, ‘ngu ngốc vô dụng’, ‘nhút nhát’, ‘quá nóng tính’,…
Đặc biệt, sau khi trải qua vài năm thất bại, sau vài mùa xuân vô vọng người ta sẽ bắt đầu chấp nhận và nuốt trọn cái hạt giống mang tên ‘sự thật hiển nhiên’ có tính sát thương mà cuộc sống luôn trưng bày khắp nơi: không phải lúc nào một mục tiêu rõ ràng đi cùng nỗ lực hết mình cũng mang lại thành công mỹ mãn. Lúc hạt ấy đã bén rễ thì tâm hồn người ta cũng bắt đầu khô héo, người ta trở nên ngờ vực mọi ý tưởng, người ta hay nói những lời bàn lùi thất chí, người ta hay chỉ trích tinh thần nhiệt huyết ở người khác, người ta cân nhắc thiệt hơn trước mỗi ước mơ của bản thân...người ta sẽ nổi giận hoặc bĩu môi khinh bạt khi nghe ai đó nói câu thất bại là mẹ của thành công, có khi tự trào chua chát “nói thế hóa ra mình toàn gặp thất bại ‘vô sinh'"...
Chỉ một chút thắc mắc và một ít thời gian để lưu tâm quan sát xung quanh, ta sẽ nhanh chóng nhận ra thất bại không giống nhau ở nhiều khía cạnh khác chứ không chỉ ở tính 'vô sinh'. Dễ thấy nhất là thất bại xảy ra ở các lĩnh vực khác nhau, ví dụ: trong khi hầu như mọi người đều có thể phát triển các thói quen tốt mong muốn như tập thể dục đều đặn mỗi ngày, ngừng hút thuốc, điều hòa cảm xúc, thì các mục tiêu chuyên môn/sáng tạo/ thể thao như viết sách, khởi nghiệp kinh doanh, trở thành vận động viên chuyên nghiệp lại không có công thức chắc chắn, rất có thể sau thời gian dài nỗ lực thì người ta vẫn không đạt được kết quả nào đáng kể. (Tất nhiên, còn có một lĩnh vực cá biệt mà trong đó người ta không có biểu hiện từ bỏ bất kể đã thất bại bao nhiêu lần: cờ bạc). Bên cạnh đó, ta sẽ thấy có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến thất bại: phương pháp được áp dụng không phù hợp, thói quen phản ứng của người gặp thất bại, một điều quan trọng nào đó đã bị bỏ sót…..
Hãy nhìn lại để hiểu rõ thất bại ta đã gặp
Đây là bước đầu tiên không thể bỏ qua, nếu ta không thật sự hiểu rõ thất bại mình đã gặp và không ‘xử lý’ đúng cách với những cảm xúc đi kèm thì nỗi thất vọng sẽ thấm vào tâm hồn ta như một liều thuốc độc. Tương lai, khi rơi vào tình huống tương tự, khoảnh khắc đó tâm trí ta sẽ phỏng đoán là trông giống như khoảnh khắc thất bại đã ập đến trong quá khứ - tâm trí vô thức của chúng ta lưu giữ, không bao giờ quên rất nhiều thứ, đặc biệt là nỗi đau gây ra bởi cảm giác thất vọng — và nó tiên đoán “Mọi chuyện lại đang trở nên tồi tệ, khủng khiếp.”; lời tự tiên đoán này làm tăng thêm sự đau đớn và thúc đẩy mọi việc trở nên tồi tệ nhanh chóng hơn.
Việc biết rõ loại thất bại mà mình đã trải qua sẽ góp phần giải tỏa những lời tự kết tội bản thân, sẽ chỉ rõ lý do ta nên tiếp tục cố gắng và ‘nơi’ ta nên bắt đầu…. Và để bắt đầu nhìn lại và tìm hiểu về thất bại ta đã gặp thì 3 lưu ý dưới đây sẽ hữu ích cho hành trình này:
- Những rào cản nội tâm
- Đổ lỗi là một phản ứng mang tính bản năng riêng biệt của con người, nhưng ta cần nhận ra phản ứng này ở bản thân và nhờ đó mà ngừng bận rộn tìm kiếm ai đó hay điều gì đó để đổ lỗi; chỉ khi ấy ta mới có thể bắt đầu quá trình nhìn nhận thất bại của mình.
- Ác cảm đối với thất bại, thỉnh thoảng người ta ác cảm luôn cả những người đã gặp thất bại. Nhìn cách đứa trẻ xé nát, vò tròn, nắm chặt, ném vào thùng rác bài kiểm tra điểm kém của nó thì có thể hình dung việc nhìn lại thất bại đòi hỏi một lòng bao dung cho chính bản thân mình lớn đến mức nào .
- Cảm giác sợ, không rõ ràng là sợ điều gì. Mỗi khi ý nghĩ nhắc về thất bại đã qua xuất hiện trong tâm trí thì ta liền cảm nhận một cảm giác sợ hãi mơ hồ, nó không đến mức gây đau đớn nhưng đủ để đẩy sự chú ý của ta hướng đến những đối tượng khác, cầm điện thoại lên chơi một ván game, lướt mạng xã hội…
Tránh chủ quan nhận định thất bại mình đã gặp một cách cảm tính, ta rất cần thêm những góc nhìn/ quan điểm/ lý thuyết về đánh giá các loại thất bại. Tuy nhiên, xét thấy vì thời gian nhàn rỗi không nhiều, vì ta cảm thấy mình không đủ kiên nhẫn để đọc quá nhiều tài liệu, vì e ngại bản thân sẽ sa đà vào tìm hiểu lý thuyết như một cách né tránh việc phải hành động thực sự nên ta giới hạn chỉ đọc tối đa 1 quyển sách thôi!
Rất may, Right Kind of Wrong: The Science of Failing Well của giáo sư Amy Edmondson có thể đáp ứng phần lớn yêu cầu này; quyển sách không chỉ giới thiệu cách phân loại thất bại, đặc điểm của từng loại thất bại mà còn cả phương pháp khắc phục đối với từng loại, và sách chỉ có 368 trang.
3. "Ý nghĩ chỉ là ý nghĩ mà thôi, muốn thay đổi thì hãy hành động."
Mấy ngày này, không ít lần ta nhìn thấy bên đường, trong ùm tùm lá non vẫn còn những đóa mai vàng vừa nở; đến cửa hàng hoa đầu chợ vẫn còn thấy nụ tầm xuân; ở cơ quan, thỉnh thoảng vẫn nghe từ ‘Tết’ trong câu chuyện tán gẫu lúc rảnh rỗi…những khoảnh khắc đó nhắc rằng đất trời vẫn đang mùa xuân, Tháng Giêng vẫn chưa qua, năm mới chỉ vừa bắt đầu, nhắc rằng câu chuyện cuộc đời ta tự kể với chính mình đang chờ ta viết tiếp. Mỗi thất bại ta gặp là điểm ta nhìn lại để bước tiếp, nó không là lý do để ta hờ hững với hiện tại hay từ bỏ khát khao tạo tác tương lai.